تحلیل اثر الگوی سینوپتیکی رخداد مخاطره آمیز موج گرمای تابستان 1392 و فوت ناشی از آلودگی شهر تهران

دما از عناصر اساسی اقلیم است. بررسی تغییرات ناگهانی یا کوتاه مدت و درازمدت و تأثیر آن بر ساختار آب وهوای کشور اهمیت بسزایی دارد. از طرفی فراوانی، شدت و دوام دماهای افراطی، در پی تغییرات اقلیمی دهه های اخیر، می تواند بحران های مهمی را در شرایط اکوسیستم­ها پدید آورد. این مخاطرات مواردی مانند ذوب سریع برف، سیلاب، آتش سوزی، بهمن و... تا شیوع امراض و کاهش محصولات کشاورزی را در بر می گیرد. دماهای افراطی در اثر پایداری هوا و نزول و فرونشینی هوا در کلانشهرها اغلب به تشدید آلودگی هوا منجر می شود. از عواقب افزایش آلودگی هوا در درجة اول بروز بیماری های تنفسی، تشدید بیماری های قلبی و ریوی و همچنین افزایش مرگ و میر در شهرهاست. در ایران هشت کلانشهر به عنوان شهرهای آلوده معرفی شده اند که اولین و مهم ترین آنها شهر تهران است؛ به طوری که از هر سه روز در سال، یک روز توسط یک یا چند آلاینده آلوده است. شرایط توپوگرافی و محصور شدن در بین سد کوهستانی البرز نیز به تشدید این وضعیت می­انجامد. تهران در تابستان 1392 (تیر و مرداد) در پی استیلای امواج گرما و رسیدن دما به بیش از 40 درجة سانتی گراد، براساس گزارش سازمان هواشناسی به رکورد گرم ترین روزهای سال در 60 سال گذشته رسید ]1[؛ به طوری که بنابر گزارش ادارة کل حفاظت محیط زیست تهران پایداری هوا و کاهش کیفیت هوا سبب بروز شرایط ناسالم به مدت سه هفتة پیاپی در تهران شد. در پژوهش پیش رو، به منظور شناسایی منشأ و الگوی سینوپتیکی امواج گرمای رخ داده، از داده­های دمای سطح زمین سازمان هواشناسی و همچنین نقشه های فشار، ارتفاع و دما در ترازهای سطح زمین، 700 و 500 هکتوپاسکال از پایگاه ncep/ncar[1] و نمودار اسکیوتی پایگاه دانشگاه وایومینگ آمریکا و همچنین آمار فوت شدگان بیماری­های قلبی - عروقی، بیماری­های تنفسی و سرطانی در زمان مذکور از بخش انفورماتیک سازمان بهشت زهرا استفاده شد. نتایج نشان داد که استقرار زبانه­های کم­فشار گنگ در سطح زمین و پرفشار آزور و لایة وارونگی در تراز میانی و بالای جو، سبب پایداری و افزایش دما و در پی آن حبس شدن آلاینده­ها در سطح زمین و کاهش کیفیت هوا در تهران شد که در نهایت افزایش دوبرابری مرگ و میر بیماران تنفسی را در پی داشت.